[1] Twee recente gebeurtenissen staan scherp op ons netvlies: Het inrijden van de truck op mensen op een kerstmarkt in Berlijn……..het verdriet, de ontsteltenis en de stille en de wonderbaarlijke kracht van veel Berlijners om zich hierdoor te laten bepalen. Ze hebben in stilte zoveel lichtjes geplaatst en liefdevolle teksten geschreven. En eergisteren het jongetje Tijn van zes jaar in het Glazen huis. Hij weet dat hij niet lang meer zal leven en zijn stilzwijgende levenskracht buigt hij niet naar zichzelf maar hij opent zijn hart en ziel voor kinderen in Afrika die weinig kans op leven hebben. De kleine Tijn heeft met recht zeer veel harten geraakt.
[ 2] Gelukkig dat het licht bestaat en dat het met me doet en praat en dat ik weet dat ik er vandaan kom, van het licht of hoe dat heet, Zo dichtte de dichter van het licht Hans Andreus in 1975 Ik was toen 22 jaar en zijn lichtgedichten raakten mij heel diep……ze raakten in mij wat wij als mensen delen, namelijk dat wij op een of andere manier op het licht zijn aangewezen… alles in het leven komt tot leven door licht en de bron van leven wordt verbonden met de scheppingskracht van licht. Veel religies hebben waar weet van….een diep verlangen bij ons en wellicht ook bij andere schepselen naar het lengen van de dagen, een verlangen dat samengaat met een hunkering naar verlichting van het bestaan ……. Naar een leven minder zwaar op je schouders rust…..een leven waardoor je letterlijk een weg door het duister vindt. Veel mensen gaan gebukt onder hun bestaan en lijden ook onder wat nu de mantra is in het openbare leven: jij moet er voor zorgen dat jij je zaakjes goed voor elkaar hebt, dat je het zelf redt, want wij zorgen niet langer voor jou……zoek het zelf maar uit. …….Red jezelf!……..Wij zijn er niet op gebouwd om in ons eentje de zwaarte van het leven te dragen, ons lichaam niet, ons brein niet en onze ziel niet. We mensen zijn in alles op elkaar aangewezen. Zonder die anderen om ons heen, onze ouders onze kinderen en kleinkinderen, onze familie en onze vrienden redden wij het niet. In deze tijd gaat veel van onze levenszin en levensliefde verloren omdat er zo onbarmhartig, zo liefdeloos, zo onrechtvaardig met mensen wordt omgesprongen. En onze wereld lijkt zo reddeloos verloren als we letten op het tomeloze geweld, de grenzeloze kwaadaardigheid en de doelloze boosheid. Het lijkt ook wel of we ons in deze tijd meer en meer laten opsluiten in onze eigen wereldjes, vooral elkaar niet willen zien, maar wel elkaar verrot schelden via sociale media
[ 3] Wij vieren vannacht het feest van het doorbreken van het licht van de liefde en ontferming in deze harteloze wereld. En toeval of geen toeval, maar vanavond beginnen er twee feesten tegelijkertijd…….het Joodse Chanoeka feest en het christelijke kerstfeest. Beide feesten worden wereldwijd gevierd in Joodse huizen en in christelijke kerken als een feest van de geboorte van de hoop op bevrijding. Beide feesten symboliseren het komen van licht in de duisternis en daarmee de mogelijkheid van een nieuwe begin van leven en samenleven in jouw huis, in jouw woonplaats, in jouw bestaan. Als er tenminste mensen opstaan overal ter wereld die een begin van redding willen maken, die liefde voor de wereld willen en durven belichamen. [4] Twee werken van de kunstenaar John August Swanson zullen onze bezinning op het geboorteverhaal van Christus op een bijzondere manier verlichten. Zijn mix van een Mexicaans kleurenpalet, en invloeden van Europese schildertradities zijn merkbaar. Gelukkig dat het licht van bevrijding bij Chanoeka en bij Kerst niet is gedoofd, nooit is gestopt…….. de hunkering van miljoenen mensen, kinderen ook, naar een mogelijkheid van leven zal niet stoppen, dat ze niet voor niets ter wereld zijn gekomen, dat hun leven een doel en een zin kan vinden…………..licht verlicht ook het hart in mijn lijf, het heeft van haast niets dan verlies geleefd keer het naar je toe dichtte Hans Andreus………..
Bezinning : Wie/wat maakt jouw leven lichter
[ 8] Er zijn drie werkwoorden in de bijbel die onlosmakelijk samenhangen: verlichten, redden en liefhebben. En alle drie komen ze niet zonder hun tegenpool voor: verduisteren, onderdrukken en haten. Alle verhalen in dit tegendraadse verhalenboek gaan daarover. Omdat ze direct iets vertellen over onze liefde voor het leven en waar die liefde in gevaar komt. In het handvest van ontferming worden deze woorden niet losgemaakt van elkaar, want dan gebeuren er ongelukken. Alle drie de werkwoorden klinken zowel in het Chanoekafeest als in het Kerstfeest. Het zijn sleutelwoorden op onze zoektocht naar een echt antwoord op de vraag: wie of wat maakt jouw leven lichter? Ik vermoed dat in de combinatie met de twee andere werkwoorden bevrijden en liefhebben we een antwoord kunnen vinden.
[ 9] Als u vanavond langs een Joods huis zou lopen, zou u daar een kandelaar zien staan met acht + 1 kaarsjes in de vensterbank. En het eerste kaarsje brandt. Die Chanoeka kandelaar vertelt ons het verhaal van de bevrijding van de Joodse tempel op Syrische machthebbers van toen die het heiligdom nietsontziend verduisterd hebben. [10] De grote broer van de chanoekiakandelaar de Menora werd bevrijd, opnieuw geheiligd en weer aangestoken. Zo kon de liefde voor de Altijd Nabije, voor de gemeenschap en voor de wereld weer bezongen en beleefd worden. Je zou dan ook de zegenspreuk horen : Geprezen zijt Gij, Altijd Nabije, bron van alle leven, die ons in leven houdt en ons stand doet houden en die ons deze dag heeft doen bereiken, Overal ter wereld wordt vanavond deze zegenspreuk gezegd. Waarom acht lichtjes……kun je je afvragen……..Acht is het getal van de toekomst…..het getal van de messias, het getal van het verlangen het is het getal zeven van de zeven dagen per week + een. Ziet u daar de zeven lichten van de Menora……. We hebben ze stuk voor stuk aangestoken bij ieder verhaal en bij ieder gedicht dat vanavond geklonken heeft en ziet u daar het licht van de Pasen, dat is de messiaanse kroonkaars, de koningskaars van het koningskind dat geboren is. Die hebben we als achtste aangestoken, als bij het gedicht van Karel Eijkman. De Menora symboliseert de levensboom en staat voor de levenskracht en de religieuze opdracht van de joodse gemeenschap. De zeven lichtjes staan voor de opdracht om de duisternis van de wereld te verdrijven, iedere dag weer. Dat wordt ieder jaar gevierd op het Chanoekafeest. Dan wordt er met hartstocht gezongen: wij zijn gekomen om het duister te verdrijven. Ieder van ons is een klein licht, maar samen zijn wij een groot licht. Ga weg duister, weg jij donker, scheer je weg voor het licht.
Je moet je voorstellen dat joodse kinderen, al 20 eeuwen lang als Chanoeka begint, iedere avond als er drie sterren aan de hemel staan samen met hun ouders en gasten de chanoekia aansteken………en met dat ze dat doen zij zich met het verhaal van bevrijding, met hun verlangen naar meer licht en verlichting in hun dagen en met hun liefde voor de Altijd Nabije die geen gewone god is en voor de gemeenschap.
[11]Een vergelijkbaar verhaal kunnen we vertellen bij het kerstverhaal. Ook dat verhaal is geboren op de rand van de tijd. En ik kan het niet sterker verwoorden dan Huub Oosterhuis het vanmorgen dichtte in Trouw. ..Er zal nooit , nergens een begin van redding zijn als het niet ten minste één mens zegt ‘hier ben ik ‘en ziend om zich heen zoekt of er nog één is, nog twee of drie met vinken licht ‘hier ben ik’ in hun ogen…..kerstmis is twee-driemaal niet te tellen naamloos velen die ‘hier ben ik’ zijn en doen wat moet gedaan.
Je kunt je dan ook voorstellen dat op dit moment, deze avond wereldwijd christelijke kinderen en jongeren bij elkaar komen om het feest van de geboorte van Christus te vieren, tegen de stroom in, ook in Aleppo, ook in Damascus en menig Syrisch christen zal bij het lezen van het evangelie bij Mattheus de wrede koning Herodes identificeren met Assad en zijn nietsontziende geweldspolitiek…en met Poetin en zijn bommenwerpers en met de wrede strijders van IS.
[12] Net als in het jodendom wordt het kerstfeest verbonden met een historische omwenteling, met het komen van de messias in de wereld. De wonderlijke geboorte van de messias is de wonderlijke geboorte van het messiaanse licht dat nooit meer dooft………….Omdat dit licht van de hoop niet te doven is, kan ieder van jullie, kan ieder mensenkind dat messiaanse licht ook laten ontstaan in zijn hart, laten gloeien in zijn ziel. Als dat licht je gaat raken, en je verbindt je er voor goed mee, begint een weg van vrijmaking van alles wat je bang maakt, wordt er een spoor van liefhebben merkbaar waardoor je je meer en meer bekommert om wat er in de wereld gebeurt, waardoor je wilt meedoen om het duister te verdrijven, de haat niet toe te laten en je vrij te maken van alles wat je nodig had om zelf te overleven. [13]Dan kun je waar maken wat Karel Eijkman, in mijn ogen de grootste theoloog van onze tijd……..dicht: kijk dan en zie maar, maak het licht levend, word zelf lichtgevend voor jezelf en elkaar. We mogen en kunnen de liefde van de Altijd Nabije voor ons en de wereld leren belichamen, wij als kwetsbare mensen. Kunstenaar John August Swanson heeft de lichtkracht, de liefdeskracht en de bevrijdingskracht van dit geboorteverhaal van Christus onnavolgbaar mooi tot leven laten komen. We kijken vannacht wat aandachtiger naar Het bezoek van de engel aan Maria (annunciatie ) en naar de geboorte.
[ 14] Twee dingen vallen enorm op als je lang naar de beide kunstwerken kijkt: de enorme kleurenrijkdom, de kracht van kleuren die samen het geheel licht geven en de veelkleurigheid van het aardse sociale leven in al zijn aspecten. Hij slaagt erin om het bijzondere trekken van het handvest van compassie zo vervlechten met het gewone leven dat het wonderbaarlijk lijkt ingevouwen in het alledaagse.
Veel verhalen hebben door het hoofd van Swanson gezworven bij het schilderen: verhalen uit de bijbel, verhalen van gewone mensen die hij ontmoet heeft, verhalen uit de rijke schildertraditie:
[15]Kijken we naar het schilderij van de annunciatie…het is niet eenvoudig om Maria en de engel te vinden in het drukke schilderij vol van leven en bezigheden. Rechts onderin treffen we haar aan samen met drie engelfiguren. Op de rest van het schilderij treffen we mensen aan die andere mensen verzorgen, die iets moois weven, muziek maken, we vinden er de verhalen van de vrouw bij de bron , het verhaal van de voetwassing ( ik ben de minste onder jullie) beide verhalen gepresenteerd als wil de schilder zeggen: leven vanuit liefde en omzien naar elkaar kan en moet omdat zo het leven rijk is en verlicht en vrijgemaakt van onderdrukking………Onder in kijken we nog even beter naar de ontmoeting van Maria en de drie engelfiguren. Ik vermoed dat Swanson bewust de associatie heeft willen wakker roepen met het verhaal van het bezoek van de drie engelen aan Abraham in het boek Genesis. Het verhaal dat beken staat als het verhaal van de gastvrijheid als kerndeugd van Joods en later ook christelijk leven.
[16] Kijken we nog iets beter dan zien we dat Maria wordt neergezet als een gewone jonge vrouw die de kippen voert. De drie engelen die op bezoek komen lijken haar op drie buren of vrienden die een bloemetje komen brengen. Opvallend is het symbool van de levensboom op het schort van Maria. En op de achtergrond is ook een Menora te zien. Het lijkt wel of Swanson in zijn beeldtaal de verbindingen tussen leven, licht, het doorgeven van het leven, en het liefhebben wil treffen. Maria belichaamt de messiaanse toekomst , de mogelijkheid van een nieuw geboren worden van mens en wereld. Dat correspondeert met de bovenkant van het schilderij waar de stralen van de goddelijke zon het dansen van de kinderen met elkaar in het licht zet.[17] Kinderen worden van randfiguren centrale figuren…..Zij hebben de toekomst. Zij mogen het leven in liefde gaan belichamen.
[18] Op het tweede grote afbeelding zien we opnieuw de pracht aan kleuren, de liefdevolle wijze waarop de figuren het nieuwe leven beamen, de jongen die het vuur opnieuw ontsteekt, de herders , mannen, vrouwen en kinderen die getuigen zijn van dit gebeuren. Swanson zingt de lof van de liefde voor het leven die met de geboorte van de Christus bevestigd wordt en die als lichtjes verdeeld is over alle aanwezigen in het schilderij.
[19]Wij kunnen allemaal, op onze plek dit licht van de Altijd Nabije brandend houden in onze ziel, en in onze manier van leven het laten doorstralen…..dor echt om elkaar te leren geven, voor elkaar op te komen, dichtbij in je eigen kring, maar ook op je werk en in het openbaar. [20]Kerstmis is twee- of driemaal niet te tellen naamloos velen die ‘hier en ik’ zijn en doen wat moet gedaan. Ook jij wordt daartoe uitgenodigd.